Lars is een jongen van negen jaar. Hij is hoogbegaafd en heeft een TOS (Taalontwikkelingsstoornis). Hoewel hij cognitief ver vooruit is, merkt zijn leerkracht dat Lars zich vaak terugtrekt tijdens groepsactiviteiten en dat hij moeite heeft met het vinden van aansluiting bij zijn klasgenoten. Tijdens taal- of rekenlessen lijkt hij zonder problemen mee te komen, maar in sociale situaties, zoals tijdens de pauze, loopt hij regelmatig vast.
Op een zonnige middag speelt de klas buiten een potje voetbal. Iedereen doet enthousiast mee, ook Lars. Maar halverwege het spel gebeurt er iets vreemds: Lars rent ineens op de bal af, pakt hem met beide handen en loopt ermee het veld af. De andere kinderen roepen en protesteren, maar Lars reageert niet. Hij loopt gewoon weg en laat het spel stilvallen. De kinderen zijn boos en weten niet waarom Lars het spel verpest heeft. De leerkracht is verbaasd en vraagt zich af waarom hij dit doet. Ze zijn bij Lars bekend met handelen naar zijn sterke rechtvaardigheidsgevoel, maar dat leek hier echt niet aan de orde, verzekerde ze mij.
Dit gedrag kwam totaal onverwacht, zeker voor iemand die meestal wat op de achtergrond en teruggetrokken is. Maar voor Lars is er niets onverwachts aan. Dit is zijn manier om controle te krijgen over een situatie die voor hem te ingewikkeld en chaotisch is geworden.
Gedrag als communicatie.
Wat op het eerste gezicht een impulsieve actie lijkt, is in feite Lars’ manier om met de situatie om te gaan. Als hoogbegaafd kind kan Lars het spel cognitief goed begrijpen, maar door zijn TOS mist hij soms de snelheid en flexibiliteit om in het moment goed te communiceren. De sociale dynamiek van het spel, de snelheid van de interacties en de ongeschreven regels voelen overweldigend voor hem. Hij kan niet snel genoeg reageren of begrijpen wat zijn rol in het spel zou moeten zijn. En dat frustreert hem. Door de bal simpelweg te pakken en weg te lopen, kiest Lars voor een oplossing die voor hem duidelijk en beheersbaar is. Hij stopt het spel. Zo hoeft hij zich niet meer te verliezen in de verwarrende communicatie van het voetbalveld. Het gedrag lijkt misschien rebels of verstorend, maar in werkelijkheid is het een slimme strategie om de controle terug te krijgen over een situatie die voor hem te moeilijk is geworden om op de gebruikelijke manier mee te doen.
Het signaal achter het gedrag
Lars’ actie laat zien dat gedrag vaak een signaal is van een onderliggende behoefte of frustratie. Bij hoogbegaafde kinderen met een TOS kan dat gedrag verschillende oorzaken hebben. In Lars’ geval gaat het om een combinatie van frustratie over de sociale interactie en het gevoel dat hij geen grip heeft op de situatie. Door de bal weg te nemen, creëert hij een voorspelbare uitkomst: het spel stopt, de communicatie houdt op, Lars hoeft niet langer deel te nemen aan iets wat hem onzeker maakt. En ja, mogelijk krijgt hij boze reacties, maar die heeft hij op voorhand al ingecalculeerd en daar staat hij al op ingesteld.
Hoogbegaafde kinderen met een TOS lopen vaak tegen dergelijke situaties aan. Ze zijn cognitief in staat om snel en complexe informatie te verwerken, maar hun taal- en sociale vaardigheden kunnen achterblijven. Dit verschil in ontwikkeling kan leiden tot situaties waarin ze zich overweldigd of buitengesloten voelen. Het gedrag dat hieruit voortvloeit, is vaak hun manier om te zeggen: “Ik begrijp het niet,” of “Ik kan dit niet volgen.”
De rol van de omgeving
Als we naar Lars’ gedrag kijken, is het duidelijk dat hij hulp nodig heeft om beter te kunnen functioneren in sociale situaties. Het vraagt van ons, de volwassenen in zijn omgeving, om verder te kijken dan het gedrag zelf en te onderzoeken wat hij werkelijk nodig heeft. Waarom loopt hij weg met de bal? Wat maakt dat hij dit moment kiest om controle te nemen? Het is belangrijk om te beseffen dat Lars niet wil verstoren, maar dat hij juist probeert zichzelf te beschermen tegen een situatie die hij niet kan beheersen. Door beter te begrijpen waar zijn gedrag vandaan komt, kunnen we hem leren hoe hij op een andere manier met zulke situaties om kan gaan. Dit vraagt om begeleiding die zowel zijn hoogbegaafdheid als zijn TOS erkent en ondersteunt. Denk aan het aanleren van helpende vaardigheden, het bieden van extra tijd om te reageren in gesprekken, of het creëren van situaties waarin hij op een veilige manier kan oefenen met communicatie.
De kracht van begrip
Gedrag zoals dat van Lars is een manier om grip te krijgen op een overweldigende situatie. Voor Lars is het weglopen met de bal een manier om te ontsnappen aan de verwarrende en frustrerende dynamiek van een potje voetbal. Als we Lars willen helpen, is het essentieel dat we verder kijken dan het oppervlak en de boodschap achter zijn gedrag begrijpen. Dit vraagt om kennis van hoe hoogbegaafdheid en TOS elkaar kunnen beïnvloeden. Bij hoogbegaafde kinderen met een TOS kunnen problemen op sociaal gebied ontstaan omdat hun intellectuele capaciteiten soms maskeren dat ze communicatieve uitdagingen hebben. Het lijkt misschien alsof ze alles begrijpen, maar hun taalbegrip of sociale vaardigheden kunnen hen parten spelen in (snelle) interacties. Het is aan ons om deze signalen te herkennen en te zorgen dat het kind de juiste ondersteuning krijgt, zodat het niet telkens hoeft terug te grijpen naar gedragingen als controlemechanisme.
Conclusie
Het verhaal van Lars en de voetbal laat zien dat gedrag vaak veel meer is dan wat het lijkt. Achter de ogenschijnlijke verstoring schuilt in dit geval een diepere behoefte: het zoeken naar verbinding, controle en veiligheid in een situatie die te complex voelt. Voor hoogbegaafde kinderen met een TOS is het essentieel dat we deze signalen herkennen en begrijpen, zodat we hen de juiste begeleiding kunnen bieden.
Vandaag mocht ik weer met meerdere professionals meedenken over het gedrag en de aanpak van (hoogbegaafde) kinderen met (het vermoeden van) een TOS. Pas als we verder kijken dan het gedrag alleen, kijken naar de onderliggende boodschap/ onvervulde behoeften, kunnen we deze kinderen helpen zich op alle vlakken te ontwikkelen—zowel intellectueel, sociaal als emotioneel.
Heb je vragen of wil je meer weten over hoe we hoogbegaafde kinderen met een TOS kunnen ondersteunen? Neem gerust contact op om de mogelijkheden te bespreken.
*Lars is uiteraard een fictieve naam.*