Executieve functies
” Executieve functies bepalen in hoge mate je schoolsucces en ook je
succes in het werkende leven. ”
Onder executieve functies verstaan we vaardigheden die we nodig hebben om tot leren te komen. Ze zorgen voor sturing en controle van gedrag, niet goed ontwikkelde executieve functies kunnen flink belemmerend werken bij de totale leerontwikkeling.
We onderscheiden twee categorieën:
1. functies gericht op doelen
– planning – organisatie
– werkgeheugen – timemanagement
– metacognitie
2. functies gericht op gedrag
– reactie inhibitie – emotie regulatie
– volgehouden aandacht – taakinitiatie
– flexibiliteit – doelgericht doorzettingsvermogen
Ontwikkeling executieve functies
Het deel in de hersenen (de prefrontale cortex) waar de executieve functies zich bevinden, groeien/ rijpen tot ongeveer 23 jaar, de executieve functies ontwikkelen zich in fases, we spreken hierbij ook wel over ‘nature’ de natuurlijke ontwikkeling van het brein.
De executieve functies van een kind zijn dus nog volop in ontwikkeling.
Een overzicht van de ontwikkeling van de verschillende executieve functies tijdens
verschillende leeftijdsfasen van kinderen:
Naast de ‘nature’ is ook de ‘nurture’, oftewel de omgeving en het aanbod van belang bij de ontwikkeling van executieve functies.
Daarnaast speelt ook het welbevinden een rol bij het groeiproces. Zit het kind lekker in zijn vel?
Bij eventuele belemmeringen van het welbevinden kan het zijn dat de ontwikkeling van executieve functies tijdelijk stagneert.
Als er zich uitdagingen voordoen op het gebied van executieve functies dan is het van belang om te weten dat deze aspecten, nature, nurture en het welbevinden samen een rol spelen bij de ontwikkeling van de executieve functies. Om een kind te ondersteunen bij de ontwikkeling van de executieve functies kan ik mij richten op het juiste aanbod en het welbevinden van een kind.
Hoogbegaafdheid en executieve functies.
Bij hoogbegaafde kinderen zien we geregeld uitdagingen die gekoppeld zijn aan de executieve functies. We weten vanuit onderzoeken dat de hersenopbouw (met name de cortex) bij een hoogbegaafd kind anders is opgebouwd.
De hersenontwikkeling bij een hoogbegaafd kind loopt sneller dan gemiddeld. Ze maken over het algemeen grotere denkstappen. Daarnaast maken de hersenen meer verbindingen en zijn ze diepgaander in het verwerken van informatie dan gemiddeld genomen.
Als hoogbegaafde kun je bepaalde zwakke executieve functies hebben omdat sommige functies onderontwikkeld zijn gebleven. Zo loop je bijvoorbeeld voor in je cognitieve ontwikkeling, waardoor je de lesstof sneller onder de knie had en je werk sneller af had.
Of op jonge leeftijd heb jij je al aangepast en ben je gaan onderpresteren. Als niemand dat door heeft gehad, dan heb je waarschijnlijk minder passend aanbod gehad.
In dat geval heb je minder de kans gehad om te oefenen met o.a. het doorzetten, volgehouden aandacht en plannen en organiseren van je werk. Hierdoor ontstaan dan uiteindelijk problemen in situaties waarin je deze executieve functies wel nodig hebt. Passend aanbod is daarom ook van belang bij het trainen van executieve functies.
Enkele praktijkvoorbeelden
Ik zie geregeld dat hoogbegaafde kinderen het extreem moeilijk vinden om de aandacht ergens bij te houden, zeker als het niet de interesse van het kind heeft en/ of het onvoldoende intellectueel prikkelt. Tegelijkertijd kunnen ze juist heel goed hun aandacht richten en volhouden op iets wat wel hun interesse heeft. Het verdelen van de aandacht kan dan nog wel moeilijk zijn. Zodra het kind in iets interesse heeft, kan hij/ zij zich er helemaal in verliezen en de wereld om hun heen bestaat dan even niet. Hiervoor kunnen hoogbegaafden nog weleens afgestraft worden en opmerkingen krijgen als: ‘Je luistert niet’, ‘Je bent alleen maar aan het dromen’ of ‘Je hebt alleen maar aandacht voor wat jij belangrijk vindt’.
En wat te denken van; vaak spullen vergeten, het schriftje of potlood is weer eens zoek geraakt, de (slaap)kamer is een bende, ze stellen (huis)werk steeds uit, ze doen uren over het (huis)werk terwijl het eigenlijk 15 minuten werk is, het (huis)werk is niet af, ze zijn weer niet aan oefenen toegekomen, ze beginnen te laat aan hun spreekbeurt, enz..
Laten we vooral de emotieregulatie en de reactie inhibitie niet vergeten te noemen.
Voor ouders vaak energie-slurpende toestanden. Maar die vaardigheden zijn echt te oefenen!
Hier heb ik meerdere methoden en materialen om te kijken wat het beste aansluit of om aan te sluiten bij wat mogelijk op school aangeboden wordt voor een doorgaande lijn.
Daarnaast bied ik ook de mogelijkheid om individueel (of in een kleine setting) het Breinhelden oefenprogramma aan te bieden.
Dit programma is intensiever en gerichter voor kinderen die net wat meer nodig lijken te hebben op het gebied van ondersteuning.
Centraal bij dit programma staat het inoefenen van de executieve functies met oog voor prikkeling van de zintuigen en ruimte voor fysieke oefening.
Lees hier meer over het Breinhelden oefenprogramma.
Laten we de executieve functies in kaart brengen om te zien welke executieve functies goed ontwikkelt zijn om vervolgens spelenderwijs te werken aan de versteviging van wat nodig is. Om de executieve functies in kaart te krijgen en te oefenen worden de ouders nauw bij het traject betrokken om er ook thuis aan te kunnen werken.
Herken je jouw kind in bovenstaande punten en heeft het wellicht daardoor moeite met het leren op school en/ of het uitvoeren van de ogenschijnlijke makkelijke dagelijkse taken? Neem dan contact op om samen te bekijken welke groeiwinst we mogelijk kunnen behalen.