Soms voelt het alsof je een puzzel probeert te leggen waarvan een paar stukjes telkens zoek zijn. Een kind dat ogenschijnlijk alles in zich heeft om te stralen – slim, sensitief, nieuwsgierig, creatief denkend – maar toch niet tot zijn recht komt. Bij kinderen waarbij zowel hoogbegaafdheid als een Taalontwikkelingsstoornis (TOS) een rol speelt, kan het een zoektocht zijn om de vinger te leggen op wat precies speelt. Waarom blijven de prestaties achter? Waarom lukt het niet om dat ogenschijnlijke potentieel helemaal naar boven te halen?
In deze blog ga ik in op de uitdagingen waar deze groep kinderen tegenaan kan lopen, hoe dit soms zelfs een IQ-test beïnvloedt, welke rol auditieve informatieverwerking en werkgeheugen hierin spelen, én hoe stress en welbevinden cruciaal zijn in dit verhaal.
De zoektocht naar antwoorden
Hoogbegaafde kinderen met een TOS laten vaak een complex beeld zien. In gesprekken met ouders en leerkrachten hoor ik regelmatig dezelfde zorgen:
- “Hij weet ontzettend veel, maar het komt er op school niet uit.”
- “Ze raakt snel gefrustreerd als iets niet meteen lukt.”
- “Het lijkt alsof hij niet altijd luistert, maar ik weet dat hij dat wél doet.”
Bij deze kinderen komen twee unieke ‘werelden’ samen: hoogbegaafdheid, met zijn eigen uitdagingen en behoeften, en een TOS, die de verwerking van taal bemoeilijkt. Wat deze combinatie zo ingewikkeld maakt, is dat het gedrag dat je ziet vaak niet direct een duidelijke oorzaak heeft. Een hoogbegaafd kind kan bijvoorbeeld heel goed compenseren, waardoor de TOS niet meteen wordt herkend. Tegelijkertijd kan een TOS ervoor zorgen dat het kind zijn of haar hoogbegaafdheid niet volledig kan benutten.
Maar er speelt vaak nog een derde, cruciaal aspect: het gevoel van stress en welbevinden.
De impact van stress en chronische stress
Wanneer een kind dagelijks worstelt met het niet kunnen voldoen aan verwachtingen – door de omgeving, door zichzelf, of door een combinatie van beide – kan dat leiden tot een verhoogd stressniveau en of uitputting. Bij kinderen met hoogbegaafdheid en een TOS is dit risico extra groot.
- Hoger bewustzijn van hun uitdagingen: Hoogbegaafde kinderen hebben vaak een verhoogd bewustzijn. Ze zijn zich scherp bewust van hun eigen beperkingen en de verwachtingen van anderen. Ze begrijpen bijvoorbeeld dat ze moeite hebben met het uiten van gedachten of dat ze minder snel reageren op vragen dan hun leeftijdsgenoten. Dit bewustzijn kan echter een extra bron van stress zijn, omdat ze er niet in slagen te voldoen aan de (eigen) verwachtingen.
- Chronische stress: Het constante gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’ of overweldigd worden door de wereld om hen heen kan leiden tot een toestand van chronische stress.
- Bevriezing en stilstand: Chronische stress heeft directe gevolgen voor de hersenen en het leervermogen. Het kan ervoor zorgen dat een kind niet meer in staat is om flexibel te denken, nieuwe informatie op te nemen of taken doelgericht uit te voeren. Dit heeft direct impact op de executieve functies, zoals plannen, organiseren en impulscontrole.
- Trauma-achtige reacties: Bij kinderen kan chronische stress soms dezelfde effecten hebben als trauma, met als gevolg dat ze in een ‘vecht-, vlucht- of bevriesmodus’ terechtkomen.
Daarnaast kan langdurig compenseren vermoeidheidsklachten veroorzaken. Langdurige vermoeidheid kan zorgen voor uitputting. Hierdoor kan de ontwikkeling bijna stil komen te staan, ondanks een hoge intelligentie.
Dit verhoogde bewustzijn werkt in deze situaties vaak niet helpend. Kinderen weten dat ze het anders zouden willen, maar ervaren tegelijkertijd dat ze zichzelf niet uit die stressvolle situatie kunnen bevrijden. Dit benadrukt het belang van tijdige (h)erkenning en gerichte ondersteuning.
De invloed op een IQ-test
Een IQ-test kan helpen om meer inzicht te krijgen in het functioneren van een kind, zicht op sterkten en zwakten. Maar bij deze specifieke groep is het belangrijk om voorzichtig te zijn met de interpretatie. Daarnaast is het een momentopname en geeft het de minimale mogelijkheden voor op dat moment weer, dus wellicht niet altijd een realistisch beeld van de potentie.
Bij kinderen met een TOS, hoogbegaafdheid en/of chronische stress kunnen de resultaten namelijk beïnvloed worden door uitdagingen op het gebied van auditieve informatieverwerking, werkgeheugen, en emotioneel welbevinden.
- Auditieve informatieverwerking: Bij veel IQ-tests worden opdrachten mondeling uitgelegd. Als een kind moeite heeft met het verwerken van gesproken taal, kan het zijn dat de instructies niet volledig worden begrepen. Dit zegt niets over de intelligentie van het kind, maar kan wel zorgen voor een lager resultaat op bepaalde onderdelen.
- Werkgeheugen: Het werkgeheugen is essentieel bij het oplossen van problemen en het uitvoeren van taken. Bij een TOS kan het werkgeheugen extra belast worden, bijvoorbeeld omdat het kind moeite heeft om alle informatie vast te houden terwijl het ook een oplossing moet bedenken. Dit kan leiden tot lagere scores op werkgeheugen intensieve taken.
- Stress als belemmering: Bij verhoogde stressniveaus kan een kind letterlijk ‘dichtklappen’. Hierdoor kan het IQ-profiel een onvolledig beeld geven van de werkelijke capaciteiten.
De mogelijke effecten in de praktijk
De uitdagingen op het gebied van auditieve informatieverwerking, werkgeheugen, en stress kunnen in de dagelijkse praktijk grote gevolgen hebben:
- Overprikkeling: Als het auditieve systeem en de executieve functies overbelast raken, kan het kind sneller afgeleid, vermoeid of zelfs emotioneel uitgeput raken.
- Frustratie: Het kind merkt dat het niet lukt om zich voldoende uit te drukken, anderen het kind niet begrijpen en/ of het gevoel heeft niet mee te kunnen doen, er niet toe doet.
Dit kan leiden tot faalangst of zelfs vermijdingsgedrag. - Onderpresteren: Het kind blijft achter in leerprestaties, zelfs in vakken waarin het normaal gesproken uit zou moeten blinken.
- Sociale isolatie: Door taalproblemen of stress trekt het kind zich soms terug, wat kan leiden tot eenzaamheid. Geregeld wordt gezien dat de snelheid in sociale interacties van leeftijdsgenoten te hoog ligt, met verschillende uitdagingen tot gevolg.
Hoe auditieve informatieverwerking en werkgeheugen te verbeteren zijn
Gelukkig zijn er manieren om de bouwstenen van leren te versterken. Als Acoustic Pioneer coach werk ik onder andere met programma’s die specifiek gericht zijn op het trainen van auditieve informatieverwerking en werkgeheugen.
- Auditieve informatieverwerking: Door middel van speelse en gerichte oefeningen leren kinderen geluiden en taal beter te herkennen, te verwerken en te onthouden. Dit helpt hen om bijvoorbeeld mondelinge instructies beter te begrijpen.
- Werkgeheugen: Met oefeningen die het werkgeheugen stap voor stap trainen, kan een kind leren om informatie efficiënter vast te houden en ermee te werken. Dit vermindert de cognitieve belasting en helpt het kind om zich meer te concentreren op de inhoud van een taak.
Aanvullende mogelijkheden voor ondersteuning
Naast mijn werk als Acoustic Pioneer coach bied ik ook andere mogelijkheden om een kind te ondersteunen. Deze zijn onder andere gericht op het versterken van executieve functies en het beter begrijpen van de binnenwereld van een kind.
- Beeldende gespreksvoering en Gevoelsverkenners:
Door visueel en tastbaar te werken, help ik kinderen hun emoties en gedachten beter te begrijpen en uit te drukken. Beeldende gespreksvoering en Gevoelsverkenners zijn waardevolle tools om kinderen op een niet-talige manier inzicht en rust te geven. - Executieve functies versterken met Breinhelden:
Ik werk met methodieken zoals Breinhelden, waarmee we executieve functies versterken door meerdere zintuigen in te zetten. Taken zoals plannen, organiseren, emotieregulatie en impulscontrole worden op een speelse manier aangepakt, zodat het kind praktische en emotionele vaardigheden ontwikkelt.
Deze aanvullende aanpakken bieden kinderen de ruimte om niet alleen cognitief, maar ook emotioneel en praktisch te groeien. Samen kijken we naar wat een kind nodig heeft om zich sterker en zelfverzekerder te voelen.
Samen de puzzel leggen
De zoektocht naar wat een kind nodig heeft kan soms lang en ingewikkeld zijn. Maar wanneer je uiteindelijk de puzzelstukjes samenvoegt en ziet dat een kind weer in zijn kracht komt te staan, is dat het allemaal waard.
Herken je deze puzzel? Of vraag je je af of jouw kind meer ondersteuning nodig heeft? Neem gerust contact met me op. Samen kijken we naar wat jouw kind nodig heeft om te groeien, bloeien en weer vol vertrouwen naar school te gaan. Want elk kind verdient de kans om te laten zien wat het in zich heeft.